Kan, doku ve çeşitli vücut sıvılarını analiz edilmesi, doktorların artriti teşhis etmesine ve izlemesine yardımcı olur. Kan tesleri ve diğer laboratuvar testleri romatoid artrit’in teşhisinde ve izlenmesinde kritik bir rol oynar. Doktorunuzun teşhisi doğrulaması, hastalığın ilerlemesini izlemesi, ilaç etkinliğini kontrol etmesi veya ilaçların potansiyel olarak tehlikeli yan etkilere neden olup olmadığını belirlemesi ancak laboratuvar testleri ile mümkündür.
Romatizma için teşhis bulmacası
İltihaplı romatizma (kısaca RA) eklemlerin kronik iltihaplanmasıdır. Amerikan Romatoloji Koleji’ne göre, bu durum Amerika Birleşik Devletleri’nde yaklaşık 1,3 milyon yetişkini etkilemektedir . RA bir takım başka rahatsızlıklara ve durumlara benzer. Bu yüzden teşhis koymak genellikle zaman alır.
Simetrik eklemlerde sabah sertliğiniz ve ağrınız varsa, sizin ve doktorunuzun yapacak bazı dedektiflik çalışmaları var. Şunlara sahip olabilirsiniz:
- RA
- kireçlenme
- kanser
Ya da, sapasağlamsınızdır, basitçe, kötü bir yatağınız olabilir. Yatağınızı değiştirin!
Sağlıklı olduğunuz halde kötü bir yatak sahibi olabilirsiniz
Kan testlerinin rolü
Kan testleri RA’nızın olup olmadığı konusunda basit bir evet veya hayır yanıtı sağlamaz. Ancak doktorunuzun teşhise yönlendirilmesine yardımcı olabilirler. Kan testleri seçenekleri daraltır ve hastalığınızın nasıl ilerleyebileceğini önerir.
RA tanısı aldıktan sonra, devam eden kan testleri tedavide kullanılan ilaçların yan etkilerini izleyecektir. Ayrıca bozukluğun ilerlemesini izlemeye yardımcı olabilirler.
Teşhis testleri
Laboratuarda kanınızın bir örneğini bıraktıktan sonra, bu faktörler için kontrol edilebilir:
- Romatoid faktör (RF): RF antikorları, eklemlerin sinovyumunda veya doku astarında toplanır. RA’lı birçok insanın kanında bu antikorlar bulunur.
- Eritrosit sedimantasyon hızı (ESR): Yüksek eritrosit sedimantasyon hızı eklemlerinizdeki iltihabı gösterebilir.
- C-reaktif protein (CRP): Bu protein ayrıca eklemlerinizdeki iltihabı da gösterebilir.
- Tam kan sayımı: Bu, anemiyi ortaya çıkarabilecek hemoglobin ve hematokrit testlerini içerir. Bu RA ile de ilişkili olabilir.
RF testi
Romatoid faktör antikorları eklemlerin sinovyumunda toplanır. Başka bir bozukluğunuz varsa antikorlar da ortaya çıkabilir. Antikorun en yaygın formuna immünoglobulin IgM denir. Bu antikor sağlıklı vücut dokusuna yapıştığında hasar oluşturabilir.
RF testi, RA’nızın olup olmadığını belirlemek için mükemmel değildir. RA’lı birçok insan bu faktörü gösterirken, bazıları göstermez. Ayrıca, bazı hastalık veya rahatsızlıklar nedeniyle durum testi RF için pozitif olmayan bazı insanlar, örneğin:
- hepatit
- lösemi
- lupus
RF sonuçlarını yorumlama
RF testinizin sonuçları mililitre başına birim (u/mL) veya kanınızdaki antikor konsantrasyonu olarak rapor edilecektir. Kanınızdaki normal RF antikor seviyeleri 40 ila 60 u/mL’den az veya 1: 80’in altında bir konsantrasyondur. Yüksek rakamlar pozitif RF sonucunu gösterir.
Rakam ne kadar yüksek olursa, RA’ya sahip olma olasılığınız o kadar yüksektir. Ancak bu aynı zamanda Sjogren sendromunun bir göstergesi olabilir . Bu, kuru gözlere ve ağız kuruluğuna neden olan bir otoimmün bozukluktur.
ESR testi
ESR testine sed hızı da denir. Kırmızı kan hücrelerinin nasıl birleştiğini görerek iltihabı ölçer. Bu testte, eritrositlerin (kırmızı kan hücreleri) dibe ne kadar hızlı yüzdüğünü gözlemlemek için kanınız bir test tüpüne konur.
Enflamasyonu gösteren proteinler, kırmızı kan hücrelerinin birbirine yapışmasına ve tüpün dibine düşmesine neden olur. Daha hızlı bir sedimantasyon hızı daha fazla enflamasyonu gösterir.
C-reaktif protein
Bu halka şeklindeki protein, iltihaplanma sonucu karaciğer tarafından üretilir. CRP, RA’yı onaylamaz. Özel olarak yanlış olandan ziyade bir durumun ciddiyetini ortaya koyar. CRP testi ESR testinden daha hassas olabilir.
C-Reaktif Protein ve Enflamasyon
RF testinde yanlış negatif varsa, ESR veya CRP testi romatoid artritin bir göstergesini sağlayabilir.
Bununla birlikte, herhangi bir otoimmün yanıt veya bakteriyel enfeksiyon da CRP seviyelerini yükseltebilir. Bu, test sonuçlarının yorumlanmasını zorlaştırabilir.
Tam kan sayımı
Tam kan sayımı rutin bir testtir. Beyaz ve kırmızı kan hücresi sayımlarınıza bakar. Hematokrit testi kırmızı kan hücrelerinin hacmini ölçer. Hemoglobin testi vücudunuzun oksijen taşıma yeteneğini belirler.
Düşük hemoglobin ve hematokrit sonuçları (anemi) romatoid artrit ile ilişkili olabilir.
Bulmacayı bir araya getirmek
RF antikorları ve simetrik eklem ağrı kombinasyonunuz varsa, bu RA göstergesi olabilir. Eklem ağrısı en yaygın olarak aşağıdakilerde bulunur:
- bilekler
- eller
- dirsekler
- omuzlar
- ayak bilekleri
- dizler
Bunlara ilave olarak eklem hasarı gösteren röntgenler tanıyı doğrulamaya yardımcı olabilir.
ÖZET
İflamatuvar hastalıkların teşhisinde çoğunlukla kullanılan en yaygın testler:
- Eritrosit Sedimantasyon Hızı (ESR) – Kırmızı kan hücrelerinin iltihaplanma varlığını belirlemeye yardımcı olmak için ne kadar hızlı yapıştığını, çöktüğünü ve yerleştiğini ölçer.
- C-reaktif Protein (CRP) – Vücuttaki iltihaplanmayı ölçer ve Romatoid Artrit, Psoriatik Artrit veya Lupus’u teşhis etmeye yardımcı olabilir. Yaygın olarak vücutta gelişen tüm iltihaplanmlarda yüksek olarak ölçülür. Tek başına romatizmal hastalık teşhisi için yeterli değildir.
Romatoid Faktör
- Romatoid Faktör (RF) – Kan bileşeni olan gama globulinine karşı etkili bir antikor seviyesini tespit eder ve ölçer. Bu test sıklıkla romatoid artritli kişilerde pozitif ve psoriatik artritli kişilerde negatiftir.
- Antinükleer Antikor (ANA) – Lupus, Polimiyozit, Skleroderma, Sjogren Sendromu, Miks Bağ Dokusu Hastalığı ve Romatoid Artrit’in teşhisinde kullanılır.
- Anti-Siklik Sitrüline Peptit (anti-CCP) – Romatoid Artrit’li kişilerin yaklaşık yüzde 60-80’inde pozitif olan testtir.
- Ürik asit – Kandaki ürik asit seviyesini ölçer, doktorların gut tanısı koymasına yardımcı olur.
- HLA Doku Tiplemesi – Ankilozan Spondilit veya Reaktif Artrit tanısını doğrulamak için bazı genetik belirteçlerin varlığını tespit eder.
- Lyme Serolojisi – Lyme hastalığının varlığını belirlemek için kullanılır.
Tedavi Yanıtı ve Yan Etkilerinin İzlenmesi
Tedavi sürecinin takibinde istenen tetkikler ve anlamı:
Bunlar:
- Kas Enzimi (CPK, Aldolaz) – Artrit ve iltihaptan zarar gören kaslar, enzimleri kana salabilir. Bu test, kas hasarı miktarını ve tedavinin iltihabı ne kadar iyi azalttığını ölçer.
- Kreatinin – Lupus hastalarında veya böbrekleri etkileyebilecek tedavi şeklinde böbrek fonksiyonlarını izlemek için kullanılır.
- Multibiomarker Hastalık Aktivitesi (MBDA) – Bir kişinin hastalığının ne kadar agresif olduğunu, tedavi durdurulursa ve tedavi kombinasyonları en iyi şekilde çalışabilirse ne kadar alevlenebileceğini belirlemek için romatoid artrite bağlı 12 protein, hormon ve büyüme faktörünü kontrol eder.
- Karaciğer Enzimi (SGOT, SGPT, Bilirubin, Alkalen Fosfataz) – Kandaki karaciğer enzim seviyelerini ölçer ve karaciğer hasarı olup olmadığını belirlemeye yardımcı olabilir.
- Hematokrit (HCT) Ve Hemoglobin (Hgb) – Kırmızı kan hücrelerinin sayısını ve kalitesini ölçer. Düşük sayımlar, tedavinin gastrointestinal kanamaya neden olduğunu düşündürebilir.
- Beyaz Kan Hücresi Sayısı – Beyaz kan hücrelerinin seviyesini ölçer. Düşük bir sayı, tedavinin kaynağı azalttığını ve vücudun enfeksiyonla savaşma şansını zedelediğini düşündürebilir.
- Trombosit Sayısı – Kanın pıhtılaşmasına yardımcı olan trombosit sayısını ölçer. Düşük bir sayı, ağır kanama riskine girdiğinizi düşündürebilir.
Rutin laboratuvar istemlerini değerlendirdikten sonra bazen ihmal edilen ve romatoid artrit/ankilozan spondilit hastalıklarının tanı ve takibi için önem arz eden tetkiklerin de gözden geçirilmesi şarttır.
- D vitamini – Kalsiyum ve fosfat metabolizmasında etkili vitamindir. Romatizmal hastalıkların hepsinde sıklıkla bakılır ve takip edilir. Hücre rejenerasyonunda önemlidir.
- B12 vitamini – Sinir sisteminin iletimini etkileyen yara iyileşmesinden hücresel iletime kadar her noktada etkili bir vitamindir. Tüm kronik hastalıklarda takip edilmelidir.
- Folat – Anemi veya nöropatininin (sinir hasarı) nedenini saptamaya yardımcı olmak için yapılan bir testtir. B12 ile beraber takip edilir benzer etkileri gösterir.
- Homosistein- B 12 metabolizmasında etkili, üretim hammaddesi olarak değerlendirilir. Kan B12 düzeyinin normal sınırlarda olduğu durumlarda kontrol amaçlı olarak bakılır. Özellikle Folat ve B12 düzeylerinde beraber düşüş saptandığında Homosistein düzeylerinde artış beklenmektedir. Bu parametrenin yükselmesi damar sertleşmesine yatkın hale getirebilmektedir. Dolaşımsal problem bütün kronik hastalıklarda istenmeyen durumlardan birisidir. Özetle Romatizmal hastalıklarda patolojik damarsal etkilenme düzeyini gösterir.
- Demir – Kırmızı kan hücrelerinin içinde bulunan vücudumuzun en önemli elementidir. Hücresel iletimden iyileşmeye kadar etkilidir. Dokulara oksijen transportunda önemli rol üstlenmektedir. Doku iyileşmesi ve patolojik inflamasyonun regülasyonu hedef ise demir seviyeleri yakından takip edilmelidir.
Ayrıca;
- Çinko – En sık ihmal edilen eser elementtir. Çinko tüm hücrelerimizin içinde ve 200 kadar enzimin yapısında bulunur. Çinko diğer minerallere göre daha fazla enzimatik reaksiyonda görev alır. Büyüme geriliği boy kısalığı üreme fonksiyonu, glikoz metabolizması ve immun sistemde aktif rol alır.
- IgE- Total olarak alerjik durumu gösterir. Otoimmün hastalıklarda enflamatuar yükün artışı tepkisel antikorların yükselmesine neden olmaktadır. Antikor seviyesinin takibi dolaylı olarak bize vücutta ki yabancı yük hakkında bilgi sağlayacaktır.
- Kalprotektin –Bağırsak iç yüzeyindeki inflamasyon göstergesidir. İnflamatuvar bağırsak hastalıklarının takibinde kullanılır. İmmün regülasyonun temel olarak bağırsak yüzeyinde başlamaktadır.
- Çölyak Parametreleri- Anlam verilemeyen karın ağrıları ishal şişkinlik ve demir eksikliği B12 eksikliğinde şüphelenilmesi ve istenmesi gereken tetkiklerdir. Bağırsak yüzeyi deformasyonları metabolik reaksiyonları yakından etkilemektedir.
- İnsülin (Açlık)- Glikoz metabolizması ve obezitede istenilen tetkiklerdendir. Kronik ve metabolik hastalıkların oluşum mekanizmasında insülin direncinin varlığı yakın takip gerektirir.
Sonuç
Kronik hastalıkların tedavisi ve takibinde ana hastalığa odaklanıp diğer hastalığın şiddetini arttıran değerler göz ardı edilebilmektedir. Hastalığın çok yönlü olarak ele alınması, bazen basit tedavi seçeneklerinin bile hastada güzel sonuçlar doğurmasına yol açar. Ayrıca romatizmal hastalıklar; Kalp Hastalığı, Diyabet, Böbrek Hastalığı ve Akciğer Hastalığı gibi ciddi hastalıkları tetikleyebilir.
Hasta takibinde, hastalığa eşlik eden daha ciddi durumlar olmaması için çok dikkatli olunmalı ve tedbirler elden bırakılmamalıdır.