Kayısı meyvesinin bir yan ürünü olan kayısı çekirdeği, zengin bir protein, vitamin ve karbonhidrat kaynağıdır. Ayrıca, tıbbi amaçlar ve gıda bileşenlerinin oluşumu için kullanılmaktadır. Kayısı çekirdeği az miktarda siyanür gibi güçlü zehirler de barındırır. Bu yüzden bazı durumlarda fazla tüketilmemesi önerilmektedir. Bitkideki bu zehirler, bitkinin doğal savunma sistemi içindir.
FAO 2019 raporlarına göre Türkiye, dünyanın önde gelen kayısı üreticisi ve yaş kayısı üretiminin yaklaşık %22,9’unu ve kuru kayısısının yaklaşık %68’ini üretiyor.
Mevcut literatüre göre, kayısı çekirdeklerinin geleneksel tıp, yağ üretimi veya kalitesinin korunması, kozmetik ürünler, için de kullanılabileceği sonucuna varılmıştır. Özellikle gıda endüstrisinde, fırıncılık ve şekerleme ürünlerinin formülasyonunda kayısı çekirdekleri ve kabukları kullanılmaktadır.
Kayısı Tohumu ve Acı Tat
Farklı çeşitlere bağlı olarak kayısı tohumları siyanojenik glikozit amigdalin maddesi içerir. Genellikle acı kayısı çekirdeği, kiraz, elma çekirdeği ve bademde bulunmaktadır. Kayısı çekirdeğinin hipertansiyon, kronik inflamasyon, kanser ve diğer reaksiyon hastalıklarının tedavisinde ve migren tedavisinde kullanıldığı birçok raporda ortaya çıkmıştır.
Lezzetli bir meyve olarak kabul edilen kayısı, dünyanın çeşitli yerlerinde yetiştirilebilir; potansiyel besinsel ve kimyasal bileşimi nedeniyle de ünlüdür. Kayısı çekirdeği ve meyvenin tanımlama özellikleri şu şekilde temsil edilmektedir: Çekirdek, R-mandelonitrilin bir β-D-monoglukoziti olan diglukosit amigdalinin bir öncüsü olan küçük miktarlarda prunasin ile birlikte toksik fenilalanin türevli siyanojenik glikozit amigdalin içerir. Doku bozulması üzerine, amigdalin ve onun öncüsü prunasin, spesifik β-glukosidazlar tarafından parçalanır. Bunun sonucunda, genel otçullara karşı bir savunma mekanizması görevi gören toksik hidrojen siyanür salınmaktadır.
Kayısı Tohumunun Sağlığa Faydaları
Kayısı çekirdeğinin kimyasal ve besinsel özelliklerini ve sağlık özelliklerini belirlemek için çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Çekirdeğin, ayırt edici özelliklerinden dolayı nutrasötik, farmasötik ve gıda ürünlerinin formülasyonu için umut verici bir bileşen olduğu da belirtilmiştir. Örneğin, kayısı çekirdeğinin antioksidan potansiyeli kanser, inme, diyabet gibi çeşitli kronik hastalıklara karşı yardımcı olabilmektedir. Bunun dışında diyet lifi görevi görebilir ve yüksek sayıda polifenolik ekstrakt içermektedir.
Kayısı Çekirdeği ve Lif Deposu
Kayısı, önemli miktarda çözünür lif ve çözünmeyen lif sağlamaktadır. Bu diyet lifleri LDL kolesterolü düşürmede etkilidir.
Yüksek miktarda diyet lifi, bağırsak sağlığı ve kolesterol emilimi için faydalı olabilmektedir. Obezite ve diyabet önleyici özelliklere sahip olabileceği için insan sağlığı üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. İçerisinde kafeik asit, gallik asit, epikateşin, rutin ve klorojenik asit gibi fenolik bileşiklerin bulunmaktadır. Kayısı çekirdeğinde kuersetin, kateşinler ve klorojenik asit gibi flavonoid bileşiklerin varlığı, daha düşük oksidatif stres ile sonuçlanır. Ayrıca güneş yanığı ve kırışıklık riskini azaltarak cildi koruyan antosiyaninlerden oluşur. Ayrıca kayısı çekirdeğinde bulunan protein maddesi, gıdalarda gerekli olan antioksidan aktiviteyi arttırır. Kayısı çekirdeğinin lutein, beta karoten ve zeaksantin gibi çeşitli antioksidanlardan oluşur. Bunların aynı zamanda serbest radikallere karşı savaşmaya da yardımcı olduğunu ortaya koyan birçok çalışma vardır.
Kayısı Çekirdeği ve Kayısı Unu
Ununun iyi bir mineral, protein, biyoaktif bileşik ve lif kaynağı olduğu rapor edilmiştir. Esas olarak ürünlerin korunması için fırıncılık endüstrisinde kullanılmıştır.
Kayısı çekirdeği migren, kabızlık, astım, hipertansiyon gibi hastalıkları önlemek için kullanılan Amygdalin‘den oluştuğu için ilaç endüstrisinde ilaç olarak kullanılmaktadır. Ayrıca öksürükleri tedavi etmek ve beyin fonksiyonlarını iyileştirmek için de kullanılmıştır.
Kayısıda Kafein Var Mı?
Kafeik asit ve gallik asit çeşitli ilaçların yapımında kullanılmaktadır. Kalp damar hastalıkları, meme kanseri, anti-astım, antiseptik, yatıştırıcı gibi çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır.
Doğum etkileri riski nedeniyle hamile veya emziren kadınlar için yüksek miktarlarda kayısı çekirdeği alımı önerilmemektedir.
Kayısı Çekirdeği ve Cilt Maskesi
Kayısı çekirdeği cilt sağlığını artırmaya, metabolizmayı iyileştirmeye, görüşü artırmaya, diyabet riskini azaltmaya ve sindirim işlevini sürdürmeye yardımcı olur. Bu nedenle, dünya çapında çeşitli kozmetikler ve yiyecekler ürettiği iyi bilinmektedir. Kayısı çekirdeğinin sağlık sektöründe kullanılmaktadır. Ayrıca Gastroözofageal Reflü Hastalığı, diyabet, obezite vb. hastalıklarda da yoğun talep görmektedir.
Kaynak: Foods, 2022 Ağustos; 11(15): 2184.
