Bakır Nedir?
Bakır deyince aklımıza elektrik kablosu ve elektronikle ilgili bazı görseller gelse de bakır minerali aynı zamanda büyüme ve genel sağlığımız için gereklidir. Bakır, bazı gıdalarda doğal olarak bulunur ve besin takviyesi olarak da kullanılabilir. Hücrelerimizde birçok yerde bakıra ihtiyaç duyulur: Mitokondrilerde enerji yapımı, demir emilimi ve kolajen ve bağ dokusu yapımında bakır elzemdir. Hücre ve doku sağlığımız için hayati bir element olan bakır (kimyasal simgesi Cu), lizil oksidaz (LOX), süperoksit dismutaz (SOD) ve sitokrom oksidaz dahil olmak üzere birçok enzim için bir kofaktör görevi (yardımcı) görür. Örneğin LOX enzimi kolajen sentezi için gereklidir. SOD oksidatif hasarı koruyan ana enzimlerden biridir.
Bakır eser bir mineraldir.
Temel ve eser mineraller, bağışıklık sağlığı için gerekli mikro besinlerin bir alt grubunu oluşturur. Bunlara başlıcaları kalsiyum, fosfor, sodyum, potasyum, magnezyum, klor ve kükürttür. Eser mineraller ise: demir, çinko, bakır, selenyum, iyot ve flordür.
Bakır nelerde bulunur?
En zengin besin bakır kaynakları arasında pekmez, sebze ve meyveler, kabuklu deniz ürünleri, kuruyemişler, baklagiller, tohumlar, sakatatlar, buğday kepeği, tam tahıllı ürünler ve çikolata yer alır. Vücudumuzdaki bakır ve çinko miktarı arasında bir denge kurmak önemlidir. Bakır takviyesi alıyorsanız, çinko takviyesi de almanız gerekebilir. Bakır takviyeleri bakır eksikliğini önlemek veya tedavi etmek için kullanılır. Hatta bazı koşullarda bakıra olan ihtiyacımız artırabilir. Örneğin;
- Yanıklar
- İshal
- Bağırsak hastalığı
- Böbrek hastalığı
- Stres
Bakır ne işimize yarar?
Bakır ve demir dengesini korumak romatizma ile ilişkili yaralanmaların önlenmesi, tedavisi ve doku onarımı için önemlidir. Bakır;
- Yeni damar oluşumuna katkıda bulunur. Sinir sistemini destekler.
- Genlerin çalışmasını destekler.
- Beyin gelişimini uyarır.
- Bağışıklık sistemi işleyişi gibi birçok fizyolojik süreçte aktif görev alır.
- Oksidatif hasara karşı savunma sistemini güçlendirir, bunu bakır içeren SOD enzimleri ile yapar.
- Kan hücre yapımını uyarır. Alyuvar sağlığı için bakır gerekiyor. Bakır az olursa kan hücre dengemiz bozulabilir, üşürüz.
- Şekeri düzenler.
- Bakır ve bakır içeren bileşiklerin dengesi, IL-6 ve TNF-α dahil olmak üzere proinflamatuar sitokinleri aşağı yönlü düzenler yani inflamasyonu azaltır.
Bakır depolanır mı?
Çok çeşitli bitkisel ve hayvansal gıdalar bakır içerir ve ortalama bir yetişkin günde yaklaşık 900-1000 mikrogram bakıra ihtiyaç duyar. Vücuttaki bakırın yaklaşık yüzde 60’ı iskelet ve kaslarda bulunur. Fizyolojik koşullar altında kıkırdaktaki bakır içeriğinin diğer dokulara kıyasla önemli ölçüde daha yüksek olduğunu gösterilmiştir bu da bakırın kıkırdak metabolizmasındaki önemli rolünü vurgulamaktadır. Küçük miktarlarda bakır bedenimizde depolanır ve ortalama bir yetişkinin vücudunda toplam 50-120 mg bakır bulunur. Bakırın çoğu safra ve idrarla atılır.
Bakır metabolizması dört durumda incelenir:
- Normal fizyolojik seviyeler
- Faydalı bakır iyonları
- Bakır eksikliği
- Bakır aşırı yüklenmesi
Bakır nerede emilir?
İki değerlikli bakır iyonunun besin zinciri yoluyla insan vücuduna alınmasıyla sindirim başlar. Daha sonra, bakır iyonları mide, duodenum ve ince bağırsağın epitel hücrelerinde etkili bir şekilde emilir ve hücreye alınır. Oradan, bu bakır iyonları, öncelikle ATP7 gibi kanal proteinleri ile karaciğer portal toplardamarı yoluyla karaciğere taşınır. Karaciğere ulaştığında, bakır, metabolizma sürecinde temel rolünü oynamaya başlar ve bakır ilgili organlara gider, kullanılır ve işi bitince atılır.
Bakır eksikliğinde ne olur?
- Kansızlık
- Soluk cilt
- Üşüme
- Zayıf kemikler
Bakır eksikliği, lizil oksidaz (LOX), seruloplazmin (CP) ve süperoksit dismutaz (SOD) dahil olmak üzere bakır bağımlı enzimlerin işlevini olumsuz yönde etkiler. Örneğin LOX’un azalmış aktivitesi, kolajen çapraz bağlanmasını ciddi şekilde bozarak, kıkırdak bağ doku yapısını zayıflatır ve kemikleri zayıflatır. Bakır eksikliğinde kolajen yapımı sekteye uğrar. Bakır homeostazındaki bozukluklar kalp damar sistemine çok yönlü zarar verebilir. Aşırı bakır, hücre içi bakır iyon konsantrasyonlarının yükselmesine yol açarak serbest radikallerin, özellikleri reaktif oksijen türlerinin (ROS) oluşumunu teşvik edebilir. Bu yüzden uzman kontrolünde kullanımı önerilir.
Fazla bakır birikimi nedir?
Wilson hastalığı, anormal bakır metabolizmasının neden olduğu genetik bir bozukluktur. Karaciğerde aşırı bakır birikimine yol açar ve yüksek bakır seviyelerinin neden olduğu metabolik bozukluklar nedeniyle erken eklem kireçlenmesi ile ilişkilidir.
Özetle, hücrelerin hayati görevleri için önemli bir iyon olan bakırın eksikliği ve fazlalığında istenmeyen durumlar ortaya çıkabileceğinden takviye olarak alınacaksa dikkatli ve kontrollü kullanımı gerekmektedir.
