FOLİK ASİT Mİ FOLAT MI?
“Folat” terimi, hücrede belirli görevleri üstlenen dihidro, tetrahidro ve metil folat gibi folik asit ve bileşiklerini kapsayan şemsiye bir terimdir. Folik Asit ve Doğal Folat farkı hep sık sorulan sorular arasında yer alır. Çünkü özellikle gebelerde sık kullanılan bir vitamin takviyesidir. Anne çocuk sağlığı olduğunda hep gündemde olan bir vitamindir. Folik asit ve folat, genellikle birbirinin yerine kullanılan ancak kimyasal yapıları ve biyoyararlanımları açısından aralarında fark olan B9 vitamini formlarıdır. Yani ikisi de B9 vitaminidir. Aşağıdaki resimde solda folik asit sağda folat görülüyor.Folatın kimyasal formülü şu şekildedir: C19H19N7O6.
Folat, B9 vitamininin doğal formudur. Suda çözünür ve koyu yapraklı yeşillikler, turunçgiller ve et ürünleri gibi bitkilerde ve sebzelerde doğal olarak bulunur. Folik asit ise kimyasal formudur ve takviye olarak piyasada bulunur. Folik asit takviyesi uzman kontrolünde eksiklik durumlarında besin takviyesi olarak önerilir. Ancak yüksek dozda uzun süreli folik asit kullanımı, bazı çalışmalara göre B12 vitamini eksikliğini maskeleyebilir. Bu nedenle dikkatli ve kontrollü kullanımı önem arz eder. Vitamin eksikliğinin Belirtileri arasında yorgunluk, halsizlik, ağız yaraları ve nörolojik sorunlar bulunur. Folat eksikliği, folat içeren yiyecekler açısından zengin bir diyetle önlenebilir. Bu da yeterli olmaz ise takviye kullanımı önerilebilir.
Folatın kimyasal 3 bileşeni vardır.
1. Pteridin Halkası: Folatın kimyasal yapısının baş kısmını oluşturur.
2. Para-aminobenzoik Asit (PABA): Pteridin halkasına bağlı aromatik bir halka sistemi.
3. Glutamik Asit (Glutamat): PABA’ya bağlı bir amino asittir. Bu yapı takviyelerde tekli iken doğal folatta çokludur yani poli glutamattır.
Doğal form olan folat, biyolojik olarak aktiftir. Aktif formda olduğu için vücut tarafından hemen kullanılabilir. Yani hücreler bir işleme tabi tutmadan bu formu içlerine alabilir. Besinlerden elde edilen folatın, ince barsakta emilimi gerçekleşmeden önce çoklu glutamatların tekli monoglutamatlara dönüşümü gerekir. Bu da emilimi sakin ve yavaş yapar. Bu süreç kimyasal takviyelerde daha hızlı olur. Çünkü takviyeler zaten monoglutamat yani tekli amino asit içerir.
Folik Asit ise Sentetik form, takviye veya zenginleştirilmiş gıdalardan alınır ve vücutta aktif hale gelmesi gerekir. Karaciğer tarafından aktif forma dönüştürülür. Burası önemli bir noktadır. Bu aktifleştirme işleminde MTHFR gibi enzimler görev alır. Bu enzimlerin çalışma hızı biyoyararlanım oranını etkiler. BU YÜZDEN GENEL GEÇER HERKESE GENEL ÖNERİLER HER ZAMAN YERİNDE OLMAZ. Genetik olarak MTHFR geninin tipine göre doz ayarlaması yapılması gerekebilir. Folik asidin önerilen günlük alımı yaşa, cinsiyete ve yaşam evresine (gebelik, yaşlılık) bağlı olarak değişir. Yetişkin erkek ve kadınların 400 µg diyet folat eşdeğeri almaları önerilirken, bu oran emziren ve hamile kadınlar için sırasıyla 500 µg ve 600 µg’dır. Her şeyde olduğu gibi Folik asidin fazla alınması önerilmez. Tolere edilebilir üst alım seviyesi, yetişkinler için günde 1000 µg olarak belirlenmiştir. Ancak bu kriterler, biraz önde bahsettiğimiz gen mutasyonlarını dikkate almayan önerilerdir.
Folat İçeriği Yüksek Gıdalar
100 gr pişmiş nohut 172 µg folat
100 gr portakal 30 µg
100 gr ciğer 300 µg
100 gr ayçekirdeği 250 µg
B9 ne işe yarar?
- DNA HASAR TAMİR MEMURU Folatlar, doğru DNA çoğalması için gerekli süreçler olan DNA yapımı için çok önemlidir. Yeterli folat seviyeleri genetik koddaki hata olasılığını azaltabilir. Yani DNA tamirini sağlar.
- EPİGENETİK OYUNCU Folatlar metil grubu vericileri olarak görev yapar ve gen ifadesini etkileyen temel bir epigenetik süreç olan DNA metilasyonunda rol oynarlar. Epigenetik olarak DNA değişini sağlanır. Folat, metiyonin, betain ve kolin ile birlikte diyet metil donörü olarak hareket ettiği tek karbon metabolizmasında önemli bir aracıdır. FOLİK ASİT VE METABOLİTLERİ, İYİ BİLİNEN BİR EPİGENETİK DEĞİŞTİRİCİDİR.
- ANTİOKSİDAN Folat güçlü bir serbest radikal temizleyicisi olarak hareket eder. Vitaminin kimyasal bileşenleri oksidatif strese karşı etkili bir şekilde hücreleri korur.
- HOMOSİSTEİN DÜŞÜRÜCÜ Folik asidin homosistein regülasyonundaki rolü kritiktir. Folat, homosisteini metiyonine dönüştürmede rol oynar. Yüksek homosistein düzeyleri, bazı kanserler de dahil olmak üzere çeşitli hastalıklara yakalanma riskinin artmasıyla ilişkilidir. Bu nedenle, yeterli folat alımı homosistein düzeylerini düşürmeye yardımcı olabilir ve potansiyel olarak hastalıkların kök nedenlerini ortadan kaldırabilir.
- KARACİĞER SAĞLIĞI B9 vitamini karaciğeri korur. Bunu nasıl yapar? 2020 makalesine göre Folik asit, sıçanlarda longevity geni olarak bilinen deasetilaz SIRT1’e bağlı PPARα restorasyonu yoluyla yüksek yağlı diyet kaynaklı steatohepatiti hafifletir, yani karaciğer yağlanmasının önlenmesinde destek olur ( 10.3748/wjg.v26.i18.2203)
- OBEZİTEDE KORUYUCU Obez kadınların çocuklarında nöral tüp riski artmıştır. Obez kadınların yüksek folat ihtiyacı vardır.
- KAS EKLEM SAĞLIĞI Folik asit alımı, yaşlı insanlarda kademeli el kavrama ve plantar fleksiyon egzersizi sırasında iskelet kası kan akışını iyileştirir. Bu yüzden kas sağlığı için B9 vitamini hayati bir vitamindir. Bu bilgi, folik asidin iskelet kası kan akışını ve belki de egzersizi ve işlevsel kapasiteyi iyileştirmek için tedavi amaçlı kullanımına dair kanıt sağlamaktadır. (10.1152/ajpheart.00234.2017)
- BEYİN SAĞLIĞI Depresyon ve folat eksikliği arasındaki bağlantı iyi bilinir. Folat eksikliği depresyon riskini arttırır. Dahası, folat eksikliği depresif şikayetleri şiddetlendirir. Beyin ve zihin sağlığı açısından B9 vitamini alımı beyin sisinin azaltılmasında önemlidir.
Bu bilgiler ışığında konuyu toparlayacak olursak; Folat ve takviye formu olan folik asit, hücrelerin düzgün çalışması için gerekli bir B vitaminidir. Sayısız kimyasal süreçte görev aldığından hayati bir moleküldür. Zaten vitamin kelimesi hayat için gerekli madde anlamına geliyor.
