Thiamine, tiamin veya B1, B vitamini ailesinin keşfedilen ilk üyesidir. Bu yüzden numarası birdir. B1 vitamini ya da bilimsel adıyla araştırmacıların, sağlık profesyonellerinin uzun zamandır dikkatini çeken bir moleküldür. B1’den sonra sırayla riboflavin (B2), niasin (B3), kolin (B4) , pantotenik asit (B5), piridoksin (B6), biotin (B7), inozitol (B8), folik asit (B9), aminobenzoik asit (B10), kobalamin (B12), orotik asit (B13), pangamik asit (B15) ve laetril (B17) takip etti. B1 vitamini, suda çözünür dolayısıyla idrar yoluyla atılır, vücutta depolanmaz ve toksik yan etkisi yoktur.
Küçük not: Thiamine’i yazılış benzerliği nedeniyle thymine ile karıştırmamak gerekiyor. Thymine, DNA yapıtaşı olan timindir.
DENİZCİ HASTALIĞI VE KISA TARİHÇE
1890 yılında Hollandalı Doktor Eijkman, beyazlatılmış kepeği alınmış pirinçlerle tavuklarını besleyince çok şaşırdı. Tavukları felç olmuştu. Sonra bu tavukları kabuklu kepekli pirinçle besleyince tavuklar iyileşti. Sonra denizci hastalığı olarak bilinen beriberi hastalığının sebebinin kabuğu soyulmuş pirinçler olabileceğini öne sürdü. Haklıydı! Pirincin kabuğunda beriberi hastalığını tedavi eden bir maddenin olduğunu söyledi. O sıralar başka araştırmacılar aynı deneyleri güvercinlerle yapıyordu. Vitamin alamayan güvercinler ölüyordu. Bu madde tiamindi. Thio + vitamine= sülfür içeren vitamin anlamında.. Kimyasal formülü ise C12H17N4OS dir.
NE KADAR İHTİYACIMIZ VAR?
Yetişkin bir insanın günlük gereksinimi 1–1,5 miligramdır. 100 gr ette 0.4 miligram tiamin bulunur. Bu oran makarnada 0.2 dir.
TİAMİN NASIL EMİLİR? EMİLDİKTEN SONRA NEREYE GİDER?
Yolculuk başlasın.
Tiamin büyük oranda bağırsak duvarları tarafından emilir; emildikten sonra hedef dokular olan eritrositler, plazma, lökositler ve trombositlere gider. Daha sonrasında tiamin, karaciğer ve kalp dahil olmak üzere çeşitli dokulardaki hücreler tarafından kandan çekilir. Karaciğer ve beyin hücrelerinin içine girdiğinde tiamin, işe yaramaz. İşe yarayan aktif hale gelmesi gerekir. Tiamin pirofosfokinaz-1 enzimi alınan tiamine bir fosfor ekler yani onu fosforile eder. Bu fosforlu tiamin, 20’den fazla enzimatik yolda yardımcı molekül olarak görev yapar.
Sonra ne olur?
Tiaminin fosforile edilmiş aktif formu beyinde, kalpte, karaciğerde ve böbreklerde depolanır. Tiaminin yarı ömrü yalnızca 1- 12 saat olduğundan, bu vitamini düzenli olarak tüketmek önemlidir. Yoksa, tiamin depoları 2-3 hafta içinde tükenir.
TİAMİN YOKSA HÜCRELER NEFES ALAMAZ İNFLAMASYON ARTAR
Tiamin mitokondri içindeki kritik kavşaklarda rol alır bu yüzden elzemliği nedeniyle tiamin varlığı moleküler oksijen homeostazını ve mitokondriyal ATP üretimini belirler. Bu iki değişken yaşamın ta kendisidir, organizmanın metabolizmasının tamamını etkiler. Yetersiz tiamin alımı olduğunda, mitokondriyal solunum bozulur yalancı hipoksi denilen durumu tetiklenir. Psödo-hipoksi, hipoksiye bağlı proteinlerini etkileyerek kronik olarak sistem aktive edilir ve kronik hastalıklara giden bir dizi reaksiyonu başlatır.
EKSİKLİĞİNDE NE OLUR?
Tiamin eksikliği, genelde gebelik, emzirme, ateş ve hipertiroidizm gibi artan gereksinimden fizyolojik olarak ortaya çıkar. Bazen uzun süreli ishal gibi bozulmuş barsak emilim ve şiddetli karaciğer hastalığında eksikliği görülebilir.
CİDDİ EKSİKLİKLER
Daha ciddi olarak tiamin uzun süre diyetten çıkarıldığında nörolojik bozukluklar gelişebilir. Beriberi hastalığı gelişebilir ve bunun sonucunda iskelet kası zayıflar, kalp kasının kasılma gücünün zayıflaması, kan basıncının düşmesi ve sinir sisteminde felç meydana gelebilir. Çok ciddi eksikliklerde göz hareket bozuklukları, bilinç bozukluğu ortaya çıkabilir. Shoshin sendromu adı verilen akut beriberi hastalığı formunda ödem, asidoz ve kalp damar sistemi rahatsızlıkları ortaya çıkar.
Harvard Beslenme bilgi sayfasına göre; 1884’te bir Japon doktor, denizdeyken aylarca yalnızca pirinçten oluşan sınırlı bir diyetle beslenen Japon denizciler arasında çok yüksek hastalık ve ölüm oranları olduğunu görür ve bu kişilere tam tahıllar, etler, fasulye ve sebzelerden oluşan daha çeşitli bir diyet verildiğinde, hastalık ve ölüm oranları neredeyse ortadan kalktığını gördü. Diğer taraftan, iki Hollandalı bilim adamı, beyaz cilalı pirinçle beslenen tavukların bacak felci geçirdiğini, kahverengi cilasız pirinçle beslenen tavukların ise geçirmediğini gözlemledi. Gözlemleri, cilalama ile çıkarılan pirincin dış katmanlarında bulunan tiaminin keşfine yol açtı. B1 vitamini pirincin kabuğunda yer aldığından parlatılmış pirinçler vitamin yönünden zayıftır.
İLGİNÇ BİLGİLER
B1 vitamini yüksek ısıda pişirme veya uzun kaynatma sonucu yok olur. Ayrıca suda çözündüğü için pişirme suyuna sızar ve atılan herhangi bir pişirme veya ıslatma suyuyla atılır, boşa gidebilir. Çay, kabuklu deniz ürünleri, istiridye ve çiğ balık gibi bazı yiyecek tiamini etkisiz hale getiren enzimler olan tiaminazlar içerir. Alkol, Chron hastalığı, anoreksiya, çok fazla kahve çay içmek, devamlı çiğ balık yemek, HIV ve diyaliz gibi durumlar vitamin eksikliğini arttırır. Magnezyum, tiamin emilimini arttırır.
2020 ve 2021 yılında, iki haber medyası ( Mongabay News ve Environmental Justice Foundation ), Pasifik ve Atlantik okyanuslarında faaliyet gösteren yaklaşık 35 uzun hatlı teknesi bulunan büyük bir Çin ton balığı şirketi olan Dalian Ocean Fishing’e ait uzun hatlı teknelerde çalışan 30’dan fazla genç Endonezyalı denizcinin hastalıklarına ve bazı durumlarda ölümlerine neyin sebep olduğunu belirlemek için ortak bir soruşturma yürüttü. Denizcilerde tiamin eksikliği (denizci hastalığı BERİBERİ) vardı çünkü hep parlatılmış pirinç tüketiyorlar az sebze meyve yiyorlardı. Bu durum tarihsel olarak 19. yüzyılın başlarında Seylan’da (Sri Lanka) diyeti çoğunlukla beyaz pirinç olan İngiliz askerleri arasında neden beriberinin yaygın olduğunu açıklar.
TİAMİN EN ÇOK NEREDE VAR?
İLK 4
1-Et, kepekli tahıllar, kepekli pirinç ve baklagillerdir.
2-Ağır vitamin eksiklikleri genelde nadir görülür. Bu gıdalar bütün dünyada sık tüketildiğinden ciddi eksiklik vakaları azdır.
3-Hafif ve orta düzeydeki eksikliklerde görülen belirtiler şunlar olabilir:
4-Kilo kaybı, hafıza kaybı, kas güçsüzlüğü, sinir hasarı ve zayıf bağışıklık
TIBBİ DURUMLAR VE KLİNİK TAKİP
Colorado Üniversitesinden Dr Tritia Schostak’ın 2023 yılı çalışmasına göre;
- Tiamin tedavisi hayat kurtarıcı olabilir ve özellikle metabolik asidozla birlikte olduğunda, nedeni belirsiz nörolojik veya kardiyak disfonksiyona sahip bireylerde içgüdüsel bir ek tedavi olmalıdır.
- Tiamin eksikliği alkol bağımlılarında sık görülür ancak yetersiz beslenenlerde, yoğun bakım ünitelerinde yatanlarda ve kronik üst gastrointestinal sorunları olanlarda da dikkate alınmalıdır.
- Tiamin eksikliği, tek başına veya nörolojik veya kardiyak semptomlarla birlikte, belirgin bir neden olmaksızın şiddetli laktik asidoz şeklinde ortaya çıkabilir.
