Tutankamon’un hazinesinden çıkan bir ottur kişniş. Bilimsel adı Coriandrum sativum dur. Maydanozgiller familyasından bir ottur. Bu sözcü Türkçe’ye Farsça’dan geçmiştir. Aslı gişniz’dir. Eski Mısırlılar tarafından yetiştirildiği düşünülüyor.
Kişniş, insanlar tarafından en az 8.000 yıldır tüketilmektedir. Botanik halk ilaçlarının belgelenmiş kullanımı, kaydedilmiş insanlık tarihine kadar uzanır. Bugün, botanik halk ilaçlarının etkinliğinin kanıtları anekdottan klinik çalışmalara kadar uzanmaktadır. Birçok durumda, bu “ilaçlar” şu anda, çoğunlukla büyük ölçekte gıda maddeleri veya gıda aroması olarak tüketilmektedir.
Neresini Yiyelim? Yapraklarını mı Tohumunu mu?
Kişniş dahil otlar uzun zamandır halk ilaçları olarak kullanılmaktadır.
Dünya mutfaklarında çeşni olarak en çok kullanılan baharatlardan biridir ve tıbbi değeri eski zamanlardan beri bilinmektedir. C. sativum, antioksidan, antikanser, nöroprotektif, anksiyolitik, antikonvülsan, analjezik, migren giderici, hipolipidemik, hipoglisemik, hipotansif, antimikrobiyal ve antienflamat aktiviteleri dahil olmak üzere çok çeşitli biyolojik aktivitelerden sorumlu biyoaktif fitokimyasallar içerir. Tohumlarda bol miktarda bulunan ana bileşik olan linalool, hastalıkların birçok önemli patogenez yolunu modüle etme yetenekleri nedeniyle dikkat çekmektedir.
Kişniş Bitkisi ve Tohumu
Kişnişin İçindekiler
Kişnişte altı ana aktif bileşen vardır. Tohumları, kokusu ve tadından sorumlu olan linalool’den oluşan uçucu bir yağ içerir.
Yeni bir çalışma, bu bitkinin terapötik etkileri için moleküler mekanizmaya açıklama getiriyor.
Şimdiye kadar, bitkinin nasıl çalıştığının altında yatan mekanizmaların çoğu bilinmiyordu. Yeni bir çalışmada, araştırmacılar epilepsi ve diğer hastalıklarda sık görülen nöbetleri etkin bir şekilde geciktirmesini sağlayan moleküler eylemi ortaya çıkardılar.
FASEB Journal‘da yayınlanan çalışma, son derece güçlü bir potasyum kanal aktivatörü olarak kişnişin moleküler etkisini açıkladı.
Geleneksel bir antikonvülsan ilaç olarak kullanılan bu bitki, epilepsi hastalarında nöbet aktivitesini azaltmak için beyindeki bir potasyum kanalını aktive ettiği keşfedildi. Özellikle, dodecenal adı verilen bir bileşeninin potasyum kanallarının belirli bir kısmına bağlanarak hücresel uyarılabilirliği azalttığı bulundu. Bu spesifik keşif, kişnişin antikonvülsan olarak daha etkili kullanılmasına yol açabilir.
Araştırmacılar, kişnişin yaprağının metabolitlerini taradılar ve uzun zincirli yağ aldehid (E) -2-dodecenal’in beyin ve kalpte potasyum kanallarını aktive ettiğini buldular.
Kişnişin, epilepsi nöbetlerini azaltmanın yanında aynı zamanda anti-kanser, anti-enflamatuar, anti-mantar, antibakteriyel, kardiyoprotektif, mide sağlığı ve analjezik etkileri de rapor edilmiştir.
Kişnişin Diğer Faydaları:
- Kan şekerini düşürmeye yardımcı olabilir.
- Bağışıklık arttırıcı antioksidanlarca zengin
- Tohumu iltihabı baskılayabilir.
- Kalp sağlığına fayda sağlayabilir.
- Beyin sağlığını koruyabilir. Parkinson, Alzheimer ve multipl skleroz dahil olmak üzere birçok beyin rahatsızlığı iltihaplanma ile ilişkilidir (Güvenilir Kaynak). Kişnişin iltihap önleyici özellikleri bu hastalıklara karşı koruma sağlayabilir. Ayrıca kaygıyı yönetmeye yardımcı olabilir.
- Sindirim ve bağırsak sağlığını geliştirebilir.
Tohumlarından çıkarılan yağ, sindirimi hızlandırabilir ve bağırsak sağlığını teşvik edebilir. İrritabl bağırsak sendromu (IBS) olan 32 kişide yapılan 8 haftalık bir çalışma, günde üç kez alınan kişniş içeren bir bitkisel ilacın, bir plasebo grubuna kıyasla, karın ağrısı, şişkinlik ve rahatsızlığı önemli ölçüde azalttığını bulmuştur (Güvenilir Kaynak).
- Enfeksiyonlarla savaşabilir.
Kişniş, bazı enfeksiyonlar ve gıda kaynaklı hastalıklarla savaşmaya yardımcı olabilecek antimikrobiyal bileşikler içerir. Kişnişte bir bileşik olan dodecenal, Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşamı tehdit eden gıda zehirlenmesine neden olabilecek ve yılda 1,2 milyon kişiyi etkileyebilecek Salmonella gibi bakterilerle savaşabilir. Güvenilir Kaynak.
- Bu arada, kişniş yapraklarını- kişniş de denir- çorbaları süslemek veya soğuk makarna salatalarında, mercimek, taze domates salsa veya erişte yemeklerinde kullanmak en iyisidir . Ayrıca sarımsak, fıstık, hindistancevizi sütü ve limon suyu ile püre edebilirsiniz.
Özetle;
Kişniş, birçok mutfakta kullanımı ve sağlık yararına sahip kokulu, antioksidan açısından zengin bir fonksiyonel besindir. Kan şekerinizi düşürmeye, enfeksiyonlarla savaşmaya ve kalp, beyin, cilt ve sindirim sağlığını geliştirmeye yardımcı olabilir. Tohumlarını veya bazen kişniş olarak da bilinen yaprakları diyetinize kolayca ekleyebilirsiniz. Yukarıdaki çalışmaların çoğunun konsantre ekstraktlar kullandığını ve aynı faydaları elde etmek için ne kadar tohumu veya yaprağı yemeniz gerektiğini bilmeyi zorlaştırdığını unutmayın.
Kişnişin Yaprağı ve Kişnişin Tohumu: Fark Nedir?
Kişniş yaprağı ve kişniş tohumu aynı bitki türlerinden gelir – Coriandrum sativum (Güvenilir Kaynak).
Bununla birlikte, dünyanın farklı bölgelerinde farklı adlandırılırlar.
Kuzey Amerika’da, bitkinin yapraklarını ve saplarını ifade eder. “cilantro” kelimesi, kişniş yapraklarının İspanyolca adıdır. Bu arada, bitkinin kurutulmuş tohumlarına “coriander” denir.
Aynı bitkiden gelmesine rağmen, kişnişin kendisi ve tohumu önemli ölçüde farklı besin profillerine, zevklerine ve kullanımlarına sahiptir.
Kişniş yaprak ve tohumlarının kimyasal içeriği farklıdır.
Yaprak mı tohum mu?
Aşağıdaki tabloda 10 gramlık bir kişnişin beslenme içeriğinin bir karşılaştırması bulunmaktadır (%).
Brezilya Savannah bölgesinde yetiştirilen Coriandrum sativum tohumlarının uçucu yağının fitokimyasal bileşimi
Taze kişnişin yüzde 92’sinin su olduğunu belirtmek gerekir. Bu arada tohumunun sadece yüzde 8,9’u sudur.
Bilimsel makalelerde; Coriander, Coriandrum sativum L., ve Cilantro terimleri sıklıkla kullanılmaktadır. (KAYNAK https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/?term=cilantro)
Referanslar:
- Rían W. Manville, Geoffrey W. Abbott. Kişniş yaprağı, güçlü bir potasyum kanalını aktive eden antikonvülsan dodocenal içerir. FASEB, 2019; fj.201900485R
- Deutsche Welle https://www.dw.com/en/new-study-shines-a-light-on-king-tutankhamuns-life-and-death/a-5259156
- Healthline.com Kişnişin Şaşırtıcı Sağlık Faydaları